Hier, op de hoek van de Grote Markt en de Oosterstraat in Groningen, staat op dit moment het Grand Theatre. In de negentiende eeuw stond hier echter een herberg genaamd Het Wapen der Zeven Provinciën, waar in 1815 een groep studenten bij elkaar kwam. Ze wilden een officiële vereniging voor studenten, waar ze konden samenkomen en samenwerken, en waarin ze serieus genomen zouden worden als een groep burgers van de stad. Hier richtten ze toen de eerste studentenvereniging van Nederland op: Vindicat atque Polit, kortweg Vindicat. Eén van de studenten die bij de oprichting aanwezig was, heette Jacob Baart de la Faille. Jarenlang had hij dit wetboek in bezit: Decretum.
Jacob heeft dus in zijn studententijd al impact gehad op de Groningse gemeenschap, maar later werd hij ook nog rector magnificus van de universiteit. Bovendien was hij niet alleen lid van Vindicat, maar ook nog van een ander bijzonder gezelschap: de vrijmetselarij . Elf jaar lang was hij zelfs voorzitter van de vrijmetselarengroep in Groningen, de L’Union Provinciale. Toen Jacob in zijn Decretum las, viel hem iets op. Op de eerste pagina spreekt het boek, in een sierlijk, krullerig handschrift: Sum Viglii ab Aytta oftewel “Ik ben (eigendom) van Viglius van Aytta.” Die naam kende Jacob goed, net als de meeste mensen die toen een historische interesse hadden. In een notitie voorin het boek schrijft Jacob dan ook op dat hij zijn Decretum in 1840 doneert aan de UB Groningen. Hij voegt eraan toe dat het exemplaar bijzonder is, omdat het ooit eigendom was van “onze illustere” Viglius van Aytta.
Illuster was hij zeker. Viglius van Aytta werd geboren in 1507 in een rijke familie in Wirdum. Al snel werd hij echter in huis genomen door zijn oom, die in Swichum woonde. Viglius’ oom was rechtsgeleerde en ook Viglius zelf ging rechten studeren in Leuven. Hij werd daarna een beroemde en machtige politicus, vooral bekend om zijn activiteiten in het buitenland. Zo was hij voorzitter van de Geheime Raad in Brussel, een adviescollege. Met zijn achtergrond is het geen verrassing dat hij geïnteresseerd was in Decretum, want dit was een belangrijk rechtsboek.
Dit exemplaar is gedrukt in 1486 in Venetië, maar Decretum is oorspronkelijk geschreven in 1140 in Bologna door Gratianus. Zijn doel was van groot belang: om ogenschijnlijke tegenstrijdigheden in het canoniek recht op te lossen. De tekst is dan ook eeuwenlang, tot 1917, als officieel wetboek in de rechtbank gebruikt.
Tenminste één lezer heeft aandachtig dit exemplaar van Decretum doorgewerkt: veel zinnen zijn namelijk onderstreept, en in de marges staan kleine kriebelige aantekeningen. Af en toe zien we een leuk detail: een manicula , die als een soort historische highlighter belangrijke passages aanwijst. Misschien dat Viglius van Aytta vol aandacht dit boek heeft doorgewerkt, voor zijn studie?
Dit exemplaar van Decretum houdt ook nog enige mysteries verborgen in zijn papieren bladzijden. Bijvoorbeeld een wapenschild op de rijkversierde eerste pagina, omringd door krullende plantenmotieven. Drie gouden wielen op een blauwe achtergrond prijken daar — maar van welke familie is dat wapen? Een aantal familiewapens lijken er op, maar komen toch niet helemaal overeen. Een mysterieuze derde eigenaar houdt zich dus schuil in die afbeelding.
Auteur: Kjelda Glimmerveen