Deze Bartholomeuskerk in Noordlaren staat er al sinds de 13e eeuw en heeft eeuwenlang een belangrijke positie voor de omgeving vervuld. Ook staat de kerk bekend om haar rijke beschilderingen, waaronder een twee meter hoge schildering van Christus met de apostelen uit de 13e eeuw. Helaas zijn deze schilderingen nogal beschadigd door het metselwerk dat later is toegevoegd. Maar eind 15e eeuw waren de schilderingen nog intact, in de tijd dat Rodolphus Kannegheter hier pastoor was.
Rodolphus Kannegheter kwam uit een familie van geestelijken en was ook zelf erg actief in de gemeenschap. Hij was bijvoorbeeld lid van de prestigieuze Groningse kalendebroederschap.Bovendien was hij de gelukkige eigenaar van het boek Liber Cronicarum, ook wel bekend als de Kroniek van Neurenberg.
Deze wereldkroniek is geschreven door Hartmann Schedel, een arts uit Neurenberg met brede interesse in kunst en wetenschap, en uitgegeven in 1493. Het boek had als doel om de geschiedenis van de wereld te beschrijven, en daarna de apocalyps, gebaseerd op christelijke eschatologie. Schedel deed dit in samenwerking met een team van kunstenaars, wetenschappers en historici.
Het boek is gedrukt in Neurenberg door Anton Koberger, één van de meest succesvolle drukkers van Duitsland, en het werd een daverend succes. Honderden zwart/wit illustraties, gemaakt door middel van houtsneden, sieren de bladzijden van deze wereldkroniek en maakten dit toentertijd het meest geïllustreerde boek ter wereld. Een voorbeeld is een illustratie van de Danse Macabre, de dans van de dood, een thema dat veel voorkomt in middeleeuwse kunst. We zien vijf skeletten, waarvan drie in een levendige dans verwikkeld zijn, terwijl een vierde een instrument bespeelt en de vijfde net uit zijn graf omhoog komt. Deze afbeelding is nog steeds erg populair en zelfs te koop op t-shirts.
In ons exemplaar zijn illustraties in het begin van het boek handmatig ingekleurd, maar later ontbreekt alle kleur. Wellicht heeft een boekhandelaar de opdracht gegeven tot afzetten, maar is de opdracht nooit afgemaakt. Of is misschien één van de vroegere eigenaren van ons exemplaar hiermee begonnen? Ook heeft iemand allerlei aantekeningen gemaakt in de kantlijn, en zinsneden onderstreept: Angeli primo creati (“Eerst zijn de engelen geschapen”) lezen we bijvoorbeeld in een kantlijn. Nog opvallender is de wereldkaart achterin het boek. Hierop staat ook het huidige grondgebied van Nederland afgebeeld, met daarboven een eilandje. In dat eilandje staat geschreven: groningen. Misschien dat Kannegheter, als Groninger, dit heeft opgeschreven? Het zou echter ook kunnen dat een andere, nog onbekende, eigenaar dit heeft gedaan. Voorin het boek staat bijvoorbeeld anno domini 1500 opgeschreven, misschien door iemand die dit boek nog vóór Kannegheter in zijn bezit had.
Na Kannegheters dood in 1506 kwam het boek volgens zijn testament terecht in de bibliotheek van de Martinikerk in Groningen, die wellicht ook functioneerde als stadsbibliotheek. Daar zal het voornamelijk zijn gebruikt door geestelijken. In deze bibliotheek lagen dit soort boeken ‘aan de ketting’: aan de boekband werd een ketting bevestigd, die weer vast zat aan een boekenkast, zodat je de boeken niet kon meenemen. Ruim anderhalve eeuw later was het boek in handen van Jacob Canter. Hoe hij het boek in zijn bezit heeft gekregen, is onbekend. Misschien was hij wel degene die de aantekeningen maakte. In ieder geval gaf hij het boek in 1683 aan Julius Schelto van Aitzema, wiens geschilderd portret in het stadhuis van Dokkum hangt. In 1714 overleed Van Aitzema en in 1758 wordt deze Wereldkroniek voor het eerst genoemd in de catalogus van de Universiteitsbibliotheek Groningen.
Auteur: Kjelda Glimmerveen
